🔸مقتضیات اصلاح‌گری دینی پس از آخرین موج اعتراضی
✍🏻علی‌اشرف فتحی
✅برای پاسخ به این پرسش که جریان اصلاح دینی باید چه واکنشی به تحولات اجتماعی اخیر ایران پس از اعتراضات ۱۴۰۱ نشان دهد، شاید لازم باشد به نکته‌ای تاریخی و تبارشناختی اشاره کنم. می‌گویند قدیمی‌ترین تجمعات اعتراضی ثبت‌شده زنانه در تاریخ جهان را زنان رومی برگزار کرده‌اند. دو قرن پیش از میلاد، در جریان جنگ رومی‌ها با هانیبال، فرمانده کارتاژی‌ها (تونس فعلی)، حاکمان روم تصمیم گرفتند به مناسبت جنگ حالت فوق‌العاده اعلام کنند و یکی از این قوانین، محدودیت استفاده از طلا و لباس‌های تجملی برای زنان بود. پس از پایان جنگ، گروهی از زنان در برابر سنای روم تجمع کردند و خواهان رفع این محدودیت‌ها شدند. برخی مورخان، این تجمع را قدیمی‌ترین تجمع اعتراضی زنان در تاریخ می‌دانند.
✅در دنیای باستان، رومی‌ها اگرچه بیش از یونانی‌ها به زنان بها می‌دادند، اما در نظم رومی نیز کوشیده می‌شد هم‌ترازی زنان و بردگان حفظ شود. از نظر کاتو، کنترل پوشش و زیبایی ظاهری زنان می‌توانست به کنترل رفتارهای زنان منجر شود و نظم مورد نظر دولتمردان روم را حفظ کند. برای یک دولت اقتدارگرا، کنترل تک‌تک افراد جامعه یک هدف مهم به شمار می‌رفت و کنترل زنان به‌عنوان نیمی از افراد جامعه چون برای جوامع جنگ‌سالار آن دوره بسیار آسان‌تر بود، همه قدرت‌ها و دولت‌های دوران باستان به آن اهتمام می‌ورزیدند.
✅کنترل مردم از طریق کنترل پوشش آنان، در نخستین دولت مدرن ایران؛ یعنی حکومت پهلوی نیز مورد توجه قرار گرفت. مطالعه یکی از بازجویی‌های محلی در عصر رضاشاه نشان می‌دهد تغییر پوشش، یک ابزار کنترل شهروندان بوده و جلوه دادن آن به‌عنوان یکی از مظاهر تمدن جدید، ظاهری فریبنده برای این کنترلگری محسوب می‌شد. در خرداد ۱۳۱۶، یک کشاورز هفتادساله بی‌سواد روستایی در مزینان خراسان در حضور مقامات محلی مورد بازجویی قرار گرفت تا پاسخ دهد که چرا همسر و دخترانش در مراسم دولتی کشف حجاب شرکت نکرده‌اند. او همچنین باید صحبت‌های زنان خانواده و همسایه‌هایش درباره قانون کشف حجاب را به مقامات گزارش می‌داده است.
✅آنچه در طول تاریخ به‌عنوان یکی از کاربردی‌ترین ابزارهای مهار شهروندان استفاده شده، با افزایش قدرت شهروندان رنگ باخته، اما کاربرد آن متروک نشده است. مهار پوشش؛ یعنی حضور پررنگ دولت در زندگی خصوصی شهروندان، و این کنترل اگر موفقیت‌آمیز باشد، شهروندان را ناخودآگاه مطیع‌تر خواهد کرد.
✅طبعاً پروژه یا پروژه‌های اصلاح دینی را نیز باید همین‌گونه تبارشناسی کرد، اما فارغ از آن، وضعیت کنونی جریان اصلاح دینی در ایران بسیار بغرنج و پیچیده است. جامعه امروز کمتر از هر زمانی به دنبال تأثیرپذیری از جریان اصلاح دینی است. نتایج منتشرشده از موج چهارم «پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» نیز نشان می‌دهد جامعه ایران شاهد تحول جدی در امر دینداری است، اما این تحول را نمی‌توان به حساب جریان اصلاح دینی گذاشت. چهره‌های این جریان امروز کمتر از هر زمان دیگری در میان قشر دانشگاهی که مهم‌ترین مخاطب آنان و جامعه هدف آنان بوده است، شناخته‌شده‌اند؛ بنابراین، تحولات اجتماعی کنونی را نمی‌توان محصول نوگرایان دینی دانست. همان‌گونه که مناسک‌گراتر شدن جامعه مذهبی ایران را نیز نمی‌توان یک ناکامی برای جریان اصلاح دینی دانست؛ چراکه اساساً این طیف نیز مخاطب جدی نوگرایان دینی نبوده‌اند و از همان ابتدا عمدتاً از روحانیون و مداحان تأثیر می‌پذیرفته‌اند.
منبع: چشم‌انداز ایران شماره ۱۴۴
برای مطالعه متن کامل مقاله به آدرس http://B2n.ir/w35053 مراجعه کنید.
@cheshmandaz_iran
>>Click here to continue<<
