🤩ناهماهنگی شناختی

✏️دکتر نوشین میرجهانیان

آیا تا به حال برای شما پیش آمده است که هم‌زمان با انجام یک فعالیت، به این خاطر که مجبور شده‌اید آن کار را انجام دهید، حس دلگیری و ناراحتی و نارضایتی را تجربه کنید؟ در این زمان چگونه خود را آرام کرده اید و یا چگونه رضایت داده اید که آن کار را با اینکه حس خوبی نسبت به آن ندارید به پایان برسانید؟

بسیاری از ما در طول زندگی خود، بارها چنین وضعیتی را تجربه می‌کنیم و در میان دوستان و آشنایان نیز، نمونه‌های فراوان آن را می‌بینیم. به طور مثال فردی را در نظر بگیرید که سیگار می کشد (رفتار) و در عین حال به خوبی میداند که سیگار کشیدن برای سلامتی بسیار مضر است (شناخت). او این کار را ادامه می دهد ولی گاهی احساس نگرانی و یا سردرگمی برایش ایجاد می شود و در این حالت سعی می کند برای رفتار خود دلیل موجهی ارائه دهد و نگرانی خود را کاهش دهد.

ناهماهنگی شناختی(cognitive dissonance) به موقعیتی اطلاق می‌شود که فرد با نگرش‌ها، عقاید و رفتارهای متضادی در خود مواجه می‌شود. این امر باعث احساس ناراحتی او به مرور زمان می گردد و  در نهایت فرد به‌ منظور کاهش ناراحتی و بازگرداندن تعادل،  تصمیم می گیرد تغییری در نگرش‌ها، باورها یا رفتارها خود صورت دهد تا احساس آرامش بیشتری کند.

ناهماهنگی شناختی ابتدا توسط لئون فستینگر در سال (۱۹۵۷)  مورد بررسی قرار گرفت. بررسی این موضوع از یک مطالعه مشاهداتی در خصوص یک فرقه منشأ گرفته بود که اعتقاد داشتند زمین توسط یک سیل نابود می‌گردد و لئون فستینگر می‌خواست بداند که وقتی سیلی رخ ندهد، چه اتفاقی برای اعضا – به ویژه برای آنهایی که به دلیل پایبندی به این فرقه از خانه و کاشانه و شغل و کار خود دست کشیده بودند- رخ خواهد داد.

■برخی نظریه‌پردازان عقیده دارند که انسان‌ها به‌شیوه‌های متعددی، برای هماهنگی میان نگرش‌ها و رفتار‌هایشان کوشش می‌کنند. در واقع انسان‌ها تلاش می کنند تا دنیای خود را به‌شیوه‌ای سامان دهند که به نظرشان معنادار و قابل فهم بیاید. در حقیقت نظریه ناهماهنگی شناختی لئون فستینگر نشان می‌دهد که ما یک انگیزه‌ی داخلی داریم که همه نگرش‌ها و رفتارهایمان را در هماهنگی و اجتناب از ناسازگاری (یا ناهماهنگی) نگه می‌دارد.

□ما برای کاهش ناراحتی حاصل از ناهمخوانی و ناهماهنگی شناختی خود معمولا شواهد جدید را می پذیریم و باورهای خود را تغییر می دهیم و یا اینکه صرفا حقیقت را انکار می کنیم. مثلا در مثال شخصی که سیگار می کشید فرد ممکن است همه دلایل و شواهد دال بر خطرناک بودن سیگار برای سلامتی را انکار کند و آنها را افسانه بداند. حتی گاهی فرد مثال هایی را در مورد افرادی که سال ها سیگار کشیده اند و عمر طولانی نیز داشته اند نیز بیان می کند. در حقیقت این شخص روشی برای تطبیق شواهد با اعتقاد خود پیدا کرده است تا با لجاجت از نگرش و باور خود دفاع کند.

●نگرش و باور های ما اغلب نقش اساسی در هویت ما دارند. احتمال اینکه فردی با نظرات خشک به استدلال های مخالف با نظرش توجه کند، پایین است. چنین افرادی حتی اگر به نظرات گوش هم کنند اعتبار آن را زیر سوال می برند. این اشخاص معمولا هنگامی که با حقایق غیر قابل انکار مواجه می شوند به جای اینکه از باور های خود دست بکشند، به دنبال توجیه و توضیح آن باور ها بر می آیند و به شدت از آن دفاع می کنند.

○طی نیم‌قرن اخیر، مصداق‌های فراوانی از ناهماهنگی شناختی یافت شده است. از مذاکره تا فروش و از رابطه عاطفی تا استعفا و ترک رابطه‌ی شغلی، نمونه‌های فراوانی از کارکرد ناهماهنگی شناختی هستند. یکی از جذاب‌ترین نتایج ناهماهنگی شناختی، کوری تصمیم گیری (Decision Blindnes) یا نابینایی در تحلیل انتخاب‌هاست.

■کوری تصمیم گیری به این معناست که ما گاهی خاطرات مربوط به شرایط تصمیم‌گیری خود را (خصوصاً با گذر زمان و فراموش کردن جزئیات) فراموش می‌کنیم. اما متوجه این وضعیت نمی‌شویم و درک نمی‌کنیم که اکنون نسبت به مکانیزم انتخاب خود در گذشته، بینایی کافی نداریم.  
برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید: چند سال پیش رتبه و امتیاز شما در کنکور، در حدی بوده که فقط می‌توانسته‌اید به رشته‌ی X بروید و شما هم همین رشته را انتخاب می‌کنید. حال که مدت ها از این ماجرا می‌گذرد به تدریج، شما شرایطی را که در آن مجبور  به این انتخاب شده اید را فراموش کرده اید. 
حالا اگر از شما علت انتخاب رشته‌ی X را بپرسند، فهرستی از علت‌ها و انگیزه‌های خود را بیان می کنید که هرگز در زمان تصمیم‌گیری در ذهن‌تان نبوده است زیرا شما در زمان حال فقط در حال دفاع از نگرش و باور خود هستید و آن را توجیه می کنید.

🔺🔺🔺
🤩 آکادمی مدیریت را دنبال کنید در 👇
📷 iran.business.academy
📞 pmacademy
✈️ pmacademy
🔺🔺🔺