💢اصلاح اقتصاد ایران را از کجا شروع کنیم؟
✍مرتضی کاظمی
ماجرای امروز اقتصاد ایران را می‌شود در یک جمله خلاصه کرد:
«نظم کهنه‌ای که باید برچیده شود.» اما اگر قرار باشد مسیر اصلاح را آغاز کنیم، واقعاً از کجا باید شروع کرد؟ به باور من، مهم‌تر از نرخ ارز یا کسری بودجه یا مسأله انرژی و یارانه‌ها؛ مسأله سازمان‌های مزاحم است. باید از یک نقطه کمتر دیده‌شده و درعین‌حال کلیدی آغاز کرد:
🔹 حذف سازمان‌های مزاحم و زائد
در وب‌سایت سازمان اداری و استخدامی کشور، عددی آمده که بیشتر به شوخی می‌ماند تا آمار رسمی:
۶۰۳۹ سازمان دولتی و حاکمیتی در ایران فعال هستند
این یعنی ایران، بیش از شش هزار بازوی اجرایی و شبه‌اجرایی دارد که بخش بزرگی از آن‌ها یا کاری انجام نمی‌دهند یا نمی‌گذارند کسی کاری انجام دهد.
شخصاً معتقدم که نیمی از وزارتخانه‌ها و ده‌ها سازمان دولتی و حاکمیتی باید به‌طور کامل و بدون تعارف تعطیل شوند. این اولین گام برای آزاد کردن اقتصاد از مشت آهنین دولت و بوروکراسی است.
چه سازمان‌هایی باید حذف شوند؟
به‌عنوان نمونه، سازمان‌هایی که کارشان «نظارت» بر فعالیت‌های اقتصادی است اما خود به مانع بدل شده‌اند؛ مثلاً:
سازمان حمایت از مصرف‌کننده
تعزیرات حکومتی
ستاد تنظیم بازار
شوراهای عالی متعدد (انقلاب فرهنگی، فضای مجازی، عالی کار، و...)
سازمان ملی استاندارد
و بسیاری نهادهای موازی در حوزه فرهنگ، رسانه، تبلیغات، دین، جوانان و...
و نیمی از وزارتخانه‌ها
بله؛ باید به تعطیلی وزارتخانه‌هایی اندیشید که یا فلسفه وجودی‌شان از ابتدا غلط بوده یا در گذر زمان کارکرد خود را از دست داده‌اند:
وزارت صمت
وزارت ارشاد
وزارت کار
وزارت جهاد کشاورزی
وزارت علوم (در شکل فعلی)
و حتی وزارت اقتصاد که به مأمور مالیات و خزانه‌دار صرف تقلیل یافته.
این پرسش را بارها تکرار کرده‌ام و باز هم باید تکرار شود:
«اگر فقط همین دستگاه‌های مزاحم را تعطیل کنیم، چقدر از فقر و تورم کم می‌شود؟»
در گذشته نیز نوشته‌ام:
«اگر این سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها تعطیل نشوند، دستگاه بوروکراسی می‌تواند افراد جدیدی را جایگزین افراد قبلی کند و این سلسله می‌تواند تا ده‌ها و شاید صدها سال مانع رشد باشد.»
تجربه دیگر کشورها
دولت‌های موفق در مسیر اصلاح، دقیقاً از همین نقطه شروع کردند. تجربه گرجستان در زمان «کاخا بندوکیدزه» نمونه‌ای قابل توجه است. او در مقام وزیر اصلاحات اقتصادی در دهه ۲۰۰۰ میلادی، بیش از ۸۰٪ وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها را یا منحل کرد یا ادغام یا بی‌اثر ساخت. او گفته بود:
Kakha Bendukidze:
“The best ministry is the one that does not exist.”
بهترین وزارتخانه، آنی است که وجود نداشته باشد.
در شیلی، تحت برنامه‌های اصلاحات اقتصادی خوزه پینیه‌را، بسیاری از مقررات زائد برداشته شد و بخش‌هایی از دولت که مانع بازار بودند، عملاً خنثی یا تعطیل شدند. او امروز یکی از مشاوران اصلاحات در کشورهای در حال توسعه است.
در بریتانیا، مشاوران ارشد دولت مثل «پاتریک شوارتز» (Patrick Schwarz) در سال‌های اخیر پیشنهاد تعطیلی برخی نهادهای فرهنگی و اجتماعی وابسته به دولت را مطرح کردند. شوارتز در مقاله‌ای برای «سنتز رفرم» نوشته بود:
“Cutting the bureaucracy is not a question of efficiency, it is a moral obligation.”
بریدن بوروکراسی، مسأله بهره‌وری نیست؛ یک وظیفه اخلاقی است.
آیا این اصلاحات در ایران ممکن است؟
و حالا به پرسش کلیدی می‌رسیم:
آیا در ساختار سیاسی فعلی ایران، چنین اصلاحاتی ممکن است؟
واقعیت این است که ساختار قدرت در ایران با گسترش دولت و مداخله در اقتصاد بازتولید می‌شود. انتظار آنکه همین ساختار، نهادهای مزاحم را کنار بگذارد، خوش‌بینانه است. اما اگر این پرسش‌ها طرح نشود یا اگر این مسیرها بر زبان نیاید حتی در خیال هم اتفاق نخواهد افتاد.
💬 به گفته فریدریش هایک:
“We must make the building of a free society once more an intellectual adventure, a deed of courage.”
باید ساختن یک جامعه آزاد را بار دیگر به ماجراجویی فکری بدل کنیم
پیشنهاد من این است:
شروع کنیم به پرسیدن سؤال‌های درست.
شاید امروز، طرح این ایده‌ها در حد یک بحث و یادداشت باقی بماند اما فردا و فرداها وقتی قرار شد کسی کار واقعی انجام دهد به همین سؤال‌ها رجوع خواهد کرد:
کدام وزارتخانه‌ها باید تعطیل شوند؟
کدام سازمان‌ها مانع هستند؟
و چه کارها و سازمان‌ها و چیزهایی اصلاً نباید وجود می‌داشت؟
@strategym_academy
>>Click here to continue<<