بسم الله الرحمن الرحیم
✳️معنی صحیح تأویل باطن و فایده ی اخبار ضعیف
#یادداشت

در این تردیدی نیست که از شاخصه‌های مذهب امامیه، همگام بودن ثقلین و مکمّل بودن عترت (علیهم السلام) برای فهم قرآنست. بنابراین عمق حقیقت قرآن تنها در صدور آنان جای داشته و کمال ظاهر و باطن آن در اختیار دیگری نیست.
متأسفانه تصور بسیاری در مورد روایات تفسیری ناقص است، و با این گمان که هر روایت تفسیری صرفا به معنای جایگذاری یک لفظ جدید در همان قالب ظاهر قرآنیست، بسیاری از تأویلات روایی را که در قالب سیاق معنای روشنی ندارد، ردّ کرده و تضعیف می‌کنند.
اما باید توجه داشت که تأویلات معصومان علیهم السلام ناظر به گستره ای فراتر از قالب الفاظ و ظواهر بوده و از عالَم حقایق سخن می‌گوید.

برای مثال در روایات زیادی بیان شده که پیامبر و اهل بیتش (صلوات الله علیهم اجمعین) اصل هر خیر هستند، و هر حلالی در قرآن به آنان باز می‌گردد. در یک تلقّی ابتدایی توهّم شده که معنای این سخن اینست که: هرجا در قرآن دیدیم چیزی حلال شمرده شده، در باطن به اهل بیت (علیهم السلام) تفسیر می‌شود و به جای آن تعبیر کلمه‌ی «ولایت» را -مثلا- جایگزین می‌کنیم! از آنجا که در میان امور حلال، افعالی مثل نکاح، خوراکی ها و... وجود دارد؛ این نوع تأویل را سست و غیر قابل التزام دانسته و در نهایت برگرفته از تراث غالیان و نصیریه حساب کرده اند.

✅اما در ارزیابی این روایات باید توجه داشت که:
۱-روایات در این گونه تأویل چه به صورت بیان قاعده، یا تأویل موردی از طرق مختلفی رسیده و نمی‌توان تمام آن‌ها را به غالیان منتسب کرد. به برخی از این روایات عنایت کنید:

🔸عن محمد بن مسلم قال: قال أبو جعفر ع يا محمد إذا سمعت الله ذكر أحدا من هذه الأمة بخير فنحن هم- و إذا سمعت الله ذكر قوما بسوء ممن مضى فهم عدونا. (تفسير العياشي 1/13، نحوه في شرح الاخبار 2/504)

🔸در كافی به سند صحیح در تفسیر آیه ۱۵۷ اعراف از امام باقر علیه السلام روایت می‌کند: «الْقَائِمَ {يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ}‏ إِذَا قَامَ {وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ} وَ الْمُنْكَرُ: مَنْ أَنْكَرَ فَضْلَ الْإِمَامِ وَ جَحَدَهُ- {وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ‏}: أَخْذَ الْعِلْمِ مِنْ أَهْلِهِ- {وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ‏} وَ الْخَبَائِثُ: قَوْلُ مَنْ خَالَف‏».
ملاحظه می‌شود طیّبات و خبائث که در ظاهر به معنای خوراکی ها یا مطلق افعال هستند، به پیروی از امام حق و باطل تأویل رفته است.

۲- از مجموع این روایات برداشت می‌شود که مقصود از تأویل به ولایت، ارجاع تمام خیرات و معنا یافتن آن در پرتو ولایت است؛‌ و به همین شکل در تأویل تمام شرور به دشمنان آنان.
همچنانکه در زیارت آل یاسین که از محکمترین زیارات است می‌خوانیم: «فَالْحَقُّ مَا رَضِيتُمُوهُ، وَ الْبَاطِلُ مَا سخطْتُمُوهُ، وَ الْمَعْرُوفُ مَا أَمَرْتُمْ بِهِ، وَ الْمُنْكَرُ مَا نَهَيْتُمْ عَنْه‏».

🔸 این توضیح به روشنی در رساله‌ی منسوب به امام صادق علیه السلام برای مفضّل بیان شده است:
«فَأَصْلُ الدِّينِ مَعْرِفَةُ الرُّسُلِ وَ وَلَايَتُهُمْ. وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَلَّ حَلَالًا، وَ حَرَّمَ حَرَاماً فَجَعَلَ حَلَالَهُ حَلَالًا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَ جَعَلَ حَرَامَهُ حَرَاماً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.
فَمَعْرِفَةُ الرُّسُلِ وَ وَلَايَتُهُمْ وَ طَاعَتُهُمْ هِيَ الْحَلَالُ، فَالْمُحَلَّلُ مَا حَلَّلُوا، وَ الْمُحَرَّمُ مَا حَرَّمُوا، وَ هُمْ أَصْلُهُ، وَ مِنْهُمُ الْفُرُوعُ الْحَلَالُ، فَمِنْ فُرُوعِهِمْ أَمْرُهُمْ شِيعَتَهُمْ وَ أَهْلَ وَلَايَتِهِمْ بِالْحَلَال‏ مِنْ إِقَامَةِ الصَّلَاةِ... وَ مَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَحَاسِنِهَا، وَ جَمِيعِ الْبِرِّ...
فَعَدُوُّهُمْ هُمُ الْحَرَامُ الْمُحَرَّمُ، وَ أَوْلِيَاؤُهُمْ هُمُ الدَّاخِلُونَ فِي أَمْرِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَ هُمُ {الْفَوَاحِشُ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ} وَ الْخَمْرُ، وَ الْمَيْسِرُ، وَ الرِّبَا، وَ الزِّنَا، وَ الْمَيْتَةُ، وَ الدَّمُ، وَ لَحْمُ الْخِنْزِيرِ، فَهُمُ الْحَرَامُ الْمُحَرَّمُ، وَ أَصْلُ كُلِّ حَرَامٍ، وَ هُمُ الشَّرُّ وَ أَصْلُ كُلِّ شَرٍّ وَ مِنْهُمْ فَرْوَعُ الشَّرِّ كُلِّهِ».

هرچند انتساب این رساله درست نیست، اما بی تردید بازتاب دهنده‌ی محتویاتی از میراث حدیثی کهن شیعی تا پیش از قرن سوم است. نکته ای که در بررسی احادیث ضعیف معمولاً مغفول واقع می‌شود. این گونه احادیث ضعیف می‌توانند باعث تصحیح نگرش ما در مفهوم اخبار پراکنده‌ای بشوند که حلقات اتصالی میان آنان به دست ما نرسیده است.

↙️در ادامه به بررسی یک نمونه از کاربرد این روش در تأویل یک آیه می پردازیم.

@kotob_sh

آثار کهن شیعه

بسم الله الرحمن الرحیم
✳️معنی صحیح تأویل باطن و فایده ی اخبار ضعیف
#یادداشت

در این تردیدی نیست که از شاخصه‌های مذهب امامیه، همگام بودن ثقلین و مکمّل بودن عترت (علیهم السلام) برای فهم قرآنست. بنابراین عمق حقیقت قرآن تنها در صدور آنان جای داشته و کمال ظاهر و باطن آن در اختیار دیگری نیست.
متأسفانه تصور بسیاری در مورد روایات تفسیری ناقص است، و با این گمان که هر روایت تفسیری صرفا به معنای جایگذاری یک لفظ جدید در همان قالب ظاهر قرآنیست، بسیاری از تأویلات روایی را که در قالب سیاق معنای روشنی ندارد، ردّ کرده و تضعیف می‌کنند.
اما باید توجه داشت که تأویلات معصومان علیهم السلام ناظر به گستره ای فراتر از قالب الفاظ و ظواهر بوده و از عالَم حقایق سخن می‌گوید.

برای مثال در روایات زیادی بیان شده که پیامبر و اهل بیتش (صلوات الله علیهم اجمعین) اصل هر خیر هستند، و هر حلالی در قرآن به آنان باز می‌گردد. در یک تلقّی ابتدایی توهّم شده که معنای این سخن اینست که: هرجا در قرآن دیدیم چیزی حلال شمرده شده، در باطن به اهل بیت (علیهم السلام) تفسیر می‌شود و به جای آن تعبیر کلمه‌ی «ولایت» را -مثلا- جایگزین می‌کنیم! از آنجا که در میان امور حلال، افعالی مثل نکاح، خوراکی ها و... وجود دارد؛ این نوع تأویل را سست و غیر قابل التزام دانسته و در نهایت برگرفته از تراث غالیان و نصیریه حساب کرده اند.

✅اما در ارزیابی این روایات باید توجه داشت که:
۱-روایات در این گونه تأویل چه به صورت بیان قاعده، یا تأویل موردی از طرق مختلفی رسیده و نمی‌توان تمام آن‌ها را به غالیان منتسب کرد. به برخی از این روایات عنایت کنید:

🔸عن محمد بن مسلم قال: قال أبو جعفر ع يا محمد إذا سمعت الله ذكر أحدا من هذه الأمة بخير فنحن هم- و إذا سمعت الله ذكر قوما بسوء ممن مضى فهم عدونا. (تفسير العياشي 1/13، نحوه في شرح الاخبار 2/504)

🔸در كافی به سند صحیح در تفسیر آیه ۱۵۷ اعراف از امام باقر علیه السلام روایت می‌کند: «الْقَائِمَ {يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ}‏ إِذَا قَامَ {وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ} وَ الْمُنْكَرُ: مَنْ أَنْكَرَ فَضْلَ الْإِمَامِ وَ جَحَدَهُ- {وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ‏}: أَخْذَ الْعِلْمِ مِنْ أَهْلِهِ- {وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ‏} وَ الْخَبَائِثُ: قَوْلُ مَنْ خَالَف‏».
ملاحظه می‌شود طیّبات و خبائث که در ظاهر به معنای خوراکی ها یا مطلق افعال هستند، به پیروی از امام حق و باطل تأویل رفته است.

۲- از مجموع این روایات برداشت می‌شود که مقصود از تأویل به ولایت، ارجاع تمام خیرات و معنا یافتن آن در پرتو ولایت است؛‌ و به همین شکل در تأویل تمام شرور به دشمنان آنان.
همچنانکه در زیارت آل یاسین که از محکمترین زیارات است می‌خوانیم: «فَالْحَقُّ مَا رَضِيتُمُوهُ، وَ الْبَاطِلُ مَا سخطْتُمُوهُ، وَ الْمَعْرُوفُ مَا أَمَرْتُمْ بِهِ، وَ الْمُنْكَرُ مَا نَهَيْتُمْ عَنْه‏».

🔸 این توضیح به روشنی در رساله‌ی منسوب به امام صادق علیه السلام برای مفضّل بیان شده است:
«فَأَصْلُ الدِّينِ مَعْرِفَةُ الرُّسُلِ وَ وَلَايَتُهُمْ. وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَلَّ حَلَالًا، وَ حَرَّمَ حَرَاماً فَجَعَلَ حَلَالَهُ حَلَالًا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَ جَعَلَ حَرَامَهُ حَرَاماً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.
فَمَعْرِفَةُ الرُّسُلِ وَ وَلَايَتُهُمْ وَ طَاعَتُهُمْ هِيَ الْحَلَالُ، فَالْمُحَلَّلُ مَا حَلَّلُوا، وَ الْمُحَرَّمُ مَا حَرَّمُوا، وَ هُمْ أَصْلُهُ، وَ مِنْهُمُ الْفُرُوعُ الْحَلَالُ، فَمِنْ فُرُوعِهِمْ أَمْرُهُمْ شِيعَتَهُمْ وَ أَهْلَ وَلَايَتِهِمْ بِالْحَلَال‏ مِنْ إِقَامَةِ الصَّلَاةِ... وَ مَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَحَاسِنِهَا، وَ جَمِيعِ الْبِرِّ...
فَعَدُوُّهُمْ هُمُ الْحَرَامُ الْمُحَرَّمُ، وَ أَوْلِيَاؤُهُمْ هُمُ الدَّاخِلُونَ فِي أَمْرِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَ هُمُ {الْفَوَاحِشُ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ} وَ الْخَمْرُ، وَ الْمَيْسِرُ، وَ الرِّبَا، وَ الزِّنَا، وَ الْمَيْتَةُ، وَ الدَّمُ، وَ لَحْمُ الْخِنْزِيرِ، فَهُمُ الْحَرَامُ الْمُحَرَّمُ، وَ أَصْلُ كُلِّ حَرَامٍ، وَ هُمُ الشَّرُّ وَ أَصْلُ كُلِّ شَرٍّ وَ مِنْهُمْ فَرْوَعُ الشَّرِّ كُلِّهِ».

هرچند انتساب این رساله درست نیست، اما بی تردید بازتاب دهنده‌ی محتویاتی از میراث حدیثی کهن شیعی تا پیش از قرن سوم است. نکته ای که در بررسی احادیث ضعیف معمولاً مغفول واقع می‌شود. این گونه احادیث ضعیف می‌توانند باعث تصحیح نگرش ما در مفهوم اخبار پراکنده‌ای بشوند که حلقات اتصالی میان آنان به دست ما نرسیده است.

↙️در ادامه به بررسی یک نمونه از کاربرد این روش در تأویل یک آیه می پردازیم.

@kotob_sh

hottg.com/kotob_sh/997

1.5K viewsFeb 21, 2024 at 07:27