Skeptik bo‘lish kerak(mi)?
Skeptik odam — har bir gapga ishonib ketmaydigan, har narsaga “nega?”, “rostmi?”, “qayerdan bilasiz?” deb savol beradigan inson.
U har qanday axborotni darrov qabul qilmaydi — avval dalil, manba, mantiqiy asos izlaydi.
Bu salbiy narsa emas. Bu — fikrlovchi, mas’uliyatli odamning sifati.
Skeptik bo‘lish – inkor qilish emas.
Skeptik odam:
“Men ishonmayman” demaydi,
“Men tekshirib ko‘raman” deydi.
Shubhalanish — haqiqatga yetishish yo‘lidir.
Hayotdan 5 ta real misol – Skeptik qanday fikr yuritadi?
1. Vitamin reklamasi
Reklama: “Bu dori energiya beradi!”
Skeptik: “U sinovdan o‘tganmi? Tibbiy maqola bormi?”
2. Ko‘pchilik ishlatmoqda
Aytishadi: “Hamma shuni olgan!”
Skeptik: “Ko‘pchilik ishlatgani emas, qanday natija berayotgani muhim.”
3. TikTok trendlari
Aytishadi: “Trend bo‘lyapti – demak to‘g‘ri!”
Skeptik: “Trend haqiqat o‘rnini bosa olmaydi.”
4. Telegram postlari
Odamlar: “Telegramda chiqqan, rost bo‘lsa kerak.”
Skeptik: “Bu qayerdan chiqqan? Rasmiy manba bormi?”
5. Yer tekismi?”
YouTube aytadi: “Yer aslida tekis.”
Skeptik: “Ilmiy asos bormi? Qanday tajriba orqali bu isbotlangan?”
Skeptik odam qanday savollar beradi?
• Manbasi qayerda?
• Kim aytdi, qachon?
• Nima asosga tayangan?
• Dalili bormi?
• Bu rostmi yoki shunchaki fikrmi?
Skeptik bo‘lmaslik kerak bo‘lgan holatlar:
1. Qur’on va Hadis kabi muqaddas manbalarda
Misol:
Ustozingiz aytadi: “Payg‘ambarimiz (s.a.v.) ‘halollik rizqni ziyoda qiladi’ deganlar.”
Yondashuv:
Bu yerda “Isbot bormi?”, “Qani statistikasi?” deb so‘ramaymiz.
Izoh:
Muqaddas manbalar tafakkur bilan o‘rganiladi, ammo shubha bilan emas.
E’tiqodga dalil emas, is’temol, ya’ni iymon orqali yondashamiz.
2. Ota-onaning hayotiy nasihatlarida
Misol:
Onangiz deydi: “O‘g‘lim, hech qachon birovni haqqini yema.”
Yondashuv:
Bu yerda skeptik bo‘lib: “Nima uchun? Qanday oqibat bo‘ladi?” deyish o‘rinsiz.
Izoh:
Bunday nasihatlar – hayotiy tajriba, ko‘p narsa ko‘rgan qalbdan chiqadi.
Ular ustida shubhalanmaslik, balki qabul qilish va amal qilish kerak.
3. Ustozning ogohlantiruvchi maslahatlarida
Misol:
Ustoz aytadi: “Bu yo‘lga kirmang, bu sizni chalg‘itadi.”
Yondashuv:
“Qayerdan bilasiz? Statistikani ko‘rsatib bering,” deyish — bu adab doirasidan chiqish bo‘ladi.
Izoh:
Ustozning so‘zi — ilm va tajribaning yig‘indisi. Unda ko‘rinmaydigan, ammo chuqur asoslar bor.
4. Do‘stlik, sadoqat, va sabrga oid maslahatlarda
Misol:
Do‘stingiz aytadi: “Ishonch — munosabatning eng muhim tamal toshi.”
Yondashuv:
“Qani dalili? Qachon? Qachonlardir ishonch haqiqatan foyda berganmi?” deb skeptik bo‘lish munosabatni yemiradi.
Izoh:
Bunday fazilatlar – his qilish, his qilishga ishonish orqali yashaydi. Ularga faqat mantiq bilan emas, qalb bilan yondashish kerak.
5. Jamoat maslahatlari va umummillat qadriyatlarida
Misol:
Imom deydi: “Jamoat bilan namoz o‘qish savobi 27 barobar ortiq.”
Yondashuv:
“Qani, bu 27 barobarni qayerdan bilamiz?” deyish – imonga zid shubha keltiradi.
Izoh:
Bunday gaplar hadislarda keltirilgan, ularni isbotlash emas, anglash va amal qilish muhim. Bu ruhiy va ijtimoiy birlikni mustahkamlaydi.
Xulosa:
Skeptik bo‘lish — bu tafakkur belgisi.
Ammo har joyda emas.
Ba’zi joylarda e’tiqod, hurmat va sadoqat ustun bo‘ladi:
• Shubha emas — iymon kerak.
• Dalil emas — qalb qulog‘i bilan eshitish kerak.
• So‘roq emas — qabul qilish.
Mini test: Skeptik kim?
Qaysi biri skeptik?
1. “Reklamada aytgan, demak rost.”
2. “Hamma ishlatyapti, men ham.”
3. “Ilmiy maqola o‘qib ko‘rmoqchiman.” ← To‘g‘ri javob!
4. “Trend bo‘lyapti, demak haqiqat.”
Nega skeptik bo‘lish muhim?
Chunki haqiqat — savoldan boshlanadi.
Chunki yolg‘on — ishonuvchanlikdan kuch oladi.
Chunki skeptik — ongli qarorlar qiladi.
Chunki skeptik — aldanmaydi.
Xulosa:
Har eshitgan gapga ishonmang.
Har ko‘rgan videoni haqiqat deb qabul qilmang.
Savol bering. Tekshirib ko‘ring. Fikrlang.
Skeptik bo‘lish — bu tanqid qilish emas.
Bu haqiqatni izlashning eng muhim qadami.
>>Click here to continue<<