Турли минтақаларда яшовчи уруғ-қабилалар ҳақида ёзганим учун баъзида “Тошкентда қайси уруғлар яшайди?” деган саволлар келиб тушади. Лекин Тошкент шаҳрида қайси уруғлар яшашини аниқ айтиш қийин.
Биринчи сабаби шуки, Тошкент анча қадимий тарихга эга: у бунёд этилган замонда бу ҳудудларда сак қабилалари яшаган, кейинроқ сўғдлар ҳам кўп миқдорда кўчиб келган. VI асрдан эътиборан Тошкент воҳасига кўп миқдорда турклар келиб ўрнашган, айниқса шаҳардан чекка ҳудудларда, бугунги Тошкент вилоятининг Қамчиқ довони тарафдаги қисмини эгаллайдиган ерларда кўплаб турклар ўрнашган, турк шаҳар ва қишлоқлари пайдо бўлган. Бу вилоят Илоқ номини олган. Тошкентнинг ўзи ва унга ёндош ҳудудлар хоқонликнинг муҳим сиёсий марказлардан бўлганини исботловчи ёзма ва нумизматик маълумотлар бор.
X асрдан эътиборан Тошкентда форс тили тарқала бошлаган. Умуман, Сомонийлар даврида форс тили Фарғона водийсининг шарқий қисмларигача ёйилган эди. Шундай қилиб, Тошкент шаҳри аҳолиси нега уруғ-аймоғини билмаслиги қуйидаги сабаблар билан тушунтирилади:
- қадимдан сўғд тилли, форс тилли, турк тилли аҳоли қўшничиликда яшаган ва XI–XIV асрларда аллақандай чуқур инкорпорация жараёнлари рўй бериб, шаҳарлик аҳоли туркий тилда гапира бошлаган;
- бу жараёнда турк қабилалари муҳим роль ўйнаган, лекин улар жуда қадимдан (қарийб минг йил олдин) ўтроқлашиб, шаҳарлашиб бошлагани туфайли уруғчилик тизими анча эрта унутилган, зеро шаҳар шароитида уруғ-аймоқ билиш муҳим ижтимоий вазифа бажармай қўйган ва аҳамиятини йўқотган.
Бундан ташқари, яна бир жараён борки, у ҳали менга яхши тушунарли эмас: XI–XIII асрларда Тошкент шаҳри бирдан манбалар уфқидан ғойиб бўлади, унинг атрофларидаги майда шаҳарлар тилга олинади. Баъзилар буни шаҳар вайрон бўлиб, ҳувиллаб қолгани билан тушунтирса, кимлардир у кичрайиб, аҳамиятини йўқотганини айтади. Нима бўлганда ҳам, ўша асрларда ва ундан кейин Тошкентнинг ўзидан кўра Чоч вилоятининг турли майда шаҳарчалари (Шоҳруҳия, Бинкат) кўпроқ тилга олинади. Балки ўша асрларда Тошкент кичрайиб, аҳолиси ҳар ерга тарқалиб кетиб, кейинги асрларда аҳоли бошқатдан шакллангандир.
Чиғатой улуси даврида Тошкент атрофига жалойир уруғи ўрнашган. Улар ҳам шаҳарга кириб бормай, Турк хоқонлиги анъаналарини давом эттирган ҳолда Илоқ вилоятини эгаллаган.
Темурийлар даврининг охирларида Тошкент бир муддат мўғулларга (яъни Чиғатой улусининг шарқида ташкил топган Мўғулистон давлати мансубларига) бўйсунган. Бир тарафдан мўғуллар, бир тарафдан чиғатойлар, бошқа тарафдан Дашти Қипчоқдаги ўзбек қабилалари шаҳар атрофига ўрнашган, шаҳарнинг ўзига кирганлар эса тезда уруғини унутган.
XVI–XVIII асрларда Тошкент Бухоро хонлиги таркибига кирган, лекин баъзида қозоқлар томонидан эгалланган. У пайти ҳали қозоқ ва ўзбек қабилалари орасидаги фарқ сиёсий характерга эга бўлган, шу боис бир қабила гоҳ у, гоҳ бу тарафга қўшилиб турган. Мана шу жараёнда бу икки бирлашманинг орасидаги фарқ сиёсийдан ижтимоий-маишийга кўча бошлаган: қозоқ бирлашмасига мансуб қабилалар кенг яйловларни эгаллаб олаверган, ўзбеклар эса ўтроқлашиб, шаҳарларга кўчиб кирган ва деҳқончилик туманларини ўзлаштирган. Ўтроқлашган аҳоли секин-аста уруғини унута борган.
@AsanovEldar
>>Click here to continue<<