🔹در نخستین جلسه‌ی درمانی، نوجوانی با اضطراب عملکرد شدید، بی‌قرار روی صندلی نشسته بود. هر پرسشی درباره‌ی تجارب مدرسه، با نشانه‌هایی از تنش بدنی پاسخ داده می‌شد: تنفس سطحی، انقباض عضلات صورت، و نگاه‌هایی که به زمین دوخته شده بود. تلاش برای ورود مستقیم به تجربه، با مقاومت مواجه می‌شد.
در جلسه‌ی دوم، از یک روایت هدفمند استفاده کردیم: داستان پسری که اضطراب شدیدی هنگام صحبت در جمع داشت، اما به‌تدریج با تمرین ذهن‌آگاهی، خودگویی‌های حمایتی و همراهی محیط، توانست این ترس را مدیریت کند.
بعد از پایان داستان، نوجوان رو به من کرد و گفت:
«اونم نمی‌تونست جلوی بقیه حرف بزنه... ولی یاد گرفت. شاید منم بتونم.»

این لحظه‌ی کوچک، نقطه‌ی عطفی در روند درمان بود: جایی که روایت، تبدیل به ابزاری برای هم‌ذات‌پنداری، خودبازتابی و آغاز همکاری درمانی شد.

🟣 قصه‌درمانی چیست؟

قصه‌درمانی¹ یک رویکرد روان‌درمانگرانه مبتنی بر روایت است که از داستان‌های ساختاریافته برای فعال‌سازی فرایندهای شناختی، هیجانی و رفتاری در کودک یا نوجوان استفاده می‌کند. برخلاف برداشت عمومی، این روش صرفاً قصه‌گویی نیست بلکه بهره‌گیری درمانگرانه از روایت‌هایی هدفمند است که بتوانند

🔴سازوکارهای شناختی ناکارآمد را به چالش بکشند،
هیجان‌های مهار نشده را تنظیم کنند،
و به مراجع کمک کنند الگوهای رفتاری جدید را درک و تمرین کند.

🛸 قصه‌ها چگونه مغز را شکل می‌دهند؟

📎مطالعه‌ای منتشرشده در
Journal of Neuroscience and Education
نشان داد که پردازش داستان‌های روایی، موجب فعال‌سازی شبکه‌ی پیش‌فرض مغز ² می‌شود. این شبکه با توانایی‌های خودبازتابی، درک دیدگاه دیگران و سازمان‌دهی حافظه‌ی اتوبیوگرافیک مرتبط است.
همزمان، پژوهشگران شاهد کاهش فعالیت در آمیگدال بودند  ساختاری که در پردازش تهدید و هیجان‌های منفی نقش دارد. این اثر به‌ویژه در کودکانی با اضطراب بالا یا سابقه‌ی تروما چشمگیر بود.

✨ نتیجه بالینی؟
قصه‌ها می‌توانند مغز را از حالت واکنشی و دفاعی، به سمت پردازش معنا، بازسازی تجربه، و تنظیم هیجانی هدایت کنند  فرایندی که برای درمان اختلالات اضطرابی، افسردگی کودکی، یا PTSD ضروری است.


📎 روایت؛ ابزار شناختی ذهن انسان
نظریه‌های شناختی از زمان جروم برونر تا امروز بر یک نکته تأکید دارند:

«انسان‌ها از طریق روایت، تجربه‌ی خود را سازمان می‌دهند.»

روایت‌ها به کودکان و نوجوانان کمک می‌کنند تا موقعیت‌های پیچیده را به زبان آشنا ترجمه کنند، هویت خود را بسازند، و موقعیت‌های دشوار را از زاویه‌ای تازه بازبینی کنند.

📈مطالعه‌ای در Frontiers نشان داد که مواجهه‌ی منظم کودکان ۸ تا ۱۲ ساله با داستان‌هایی دارای ساختار چالش–حل‌مسئله، منجر به بهبود معنادار در مهارت‌هایی مانند:

درک هیجانی

حل مسئله‌ی اجتماعی

و تقویت تفکر انتقادی می‌شود.


🎯 اهمیت در روان‌شناسی بالینی کودک و نوجوان

یکی از چالش‌های درمان با کودکان و نوجوانان، ورود مستقیم به تجربه‌ی هیجانی است تجربه‌ای که یا کلامی نشده، یا به‌دلیل شرم، اضطراب یا آسیب، به‌شدت دفاعی شده است.

قصه‌درمانی در این زمینه مزیتی کلیدی دارد:
داستان، میانجی امنی می‌شود میان دنیای درونی کودک و درمانگر.

وقتی کودک در قالب شخصیت سوم‌شخص با یک موقعیت آشنا مواجه می‌شود، مکانیسم‌های دفاعی‌اش کاهش می‌یابد و اجازه می‌دهد خودش را بی‌واسطه اما بدون تهدید  در آینه‌ی داستان ببیند و تجربه کند.

🔬چه کودکانی بیشترین نفع را می‌برند؟

شواهد پژوهشی و بالینی، تأثیر قصه‌درمانی را در حوزه‌های زیر تأیید کرده‌اند:

اضطراب اجتماعی و اضطراب عملکرد

اختلال اضطراب جدایی

سوگ و تجربه‌های از دست دادن

افسردگی خفیف در کودکان

مشکلات تنظیم هیجان

و به‌ویژه در کودکان با اختلال طیف اتیسم، در تقویت تئوری ذهن و همدلی

¹ Bibliotherapy
² Default Mode Network

✍️مهدی بیگلری
کارشناسی ارشد بالینی

🌏 @cognitionworld | CWA