✍🏼 دانشگاه

«مجلس شورای ملی به وزارت معارف اجازه می‌دهد مؤسسه‌ای به‌نام «دانشگاه» برای تعلیم درجات عالیهٔ علوم و فنون و ادبیات و فلسفه در طهران تأسیس نماید». این مادهٔ اول قانون تأسیس دانشگاه است که در سال ۱۳۱۳ به تصویب مجلس رسید. خوب است بدانیم در عصر ناصرالدین‌شاه «دانشگاه» نام عمارت مجلل پرنس* ارفع (میرزا رضا خان ارفع‌الدوله)، سیاستمدار ایرانی در موناکو بود. او چون دستی در شعر و شاعری هم داشت و به «دانش» تخلص می‌کرد، نام بنا را «دانشگاه» نهاد. این عمارت بعداً به «ویلا‌اصفهان» نیز معروف شد. واژهٔ دانشگاه در معنی امروزی مخالفان مشهوری داشت، زیرا در دورانی که زبان فرانسوی زبان علم و فنّاوری در ایران بود، عده‌ای معتقد بودند این واژه نمی‌تواند به‌جای «اونیورسیته» رایج شود.

*«پرنس» مانند «جناب» و «آلتس» مخصوص رجال درجه اول بود و بعضاً آن را نیز لقب می‌پنداشتند (کریم سلیمانی، القاب رجال دورۀ قاجاریه، ص ۱۶). این لقب به‌معنی شاهزاده بودنِ کسی که این عنوان به او عطا شده نیست.

با سپاس از راهنمایی همکار ارجمندمان آقای دکتر #رضا_عطاریان، دندانپزشک و پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان
#واژه‌_شناسی
@cheshmocheragh

🎤#محمود_ظریف، پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
📺 تاریخچه‌ای کوتاه از واژه‌گزینی و پایه‌گذاری فرهنگستان در ایران
#تکه_فیلم
#آگاه_سازی
#صبح_به_خیر_ایران
#دارالفنون

متن کامل نامۀ حاج محسن خان معین‌الملک (سفیر ایران در عثمانی) به میرزا حسین خان مشیرالدوله سپهسالار (صدراعظم وقت) دربارۀ واژه‌گزینی در کشورهای غربی:
https://hottg.com/cheshmocheragh/4696

@cheshmocheragh

📜نامۀ حاج محسن خان معین‌الملک (سفیر ایران در عثمانی) به میرزا حسین خان مشیرالدوله سپهسالار (صدراعظم وقت) دربارۀ واژه‌گزینی در کشورهای غربی

منبع: دکتر #خان‌_بابا_بیانی، پنجاه سال تاریخ ناصری، جلد چهار تا شش، نشر علم، چاپ اول، تهران: ۱۳۷۵، ص ۶۰۹-۶۱۱.

#تکه‌_فیلم ( کلیپ) مربوط به این نامه:
https://hottg.com/cheshmocheragh/4695

@cheshmocheragh

هزارواژهٔ #زبان_شناسی

معرفی هزارواژه‌ها:
https://hottg.com/cheshmocheragh/4684
#کتاب
#هزارواژه
#واژه_های_مصوب_فرهنگستان
@cheshmocheragh

روز جهانی محیط‌زیست
گروه واژه‌گزینی #مهندسی_محیط‌_زیست_و_انرژی
#واژه
@cheshmocheragh

چنین گمان می‌رود که بیهقی بعید است که در کتاب گران‌سنگ خود میدانی هم برای طنز و طعنه و هجو و سخریه باز گذاشته باشد… اما به سهم خود و گاه بیشتر و جدی‌تر از آن سود برده و یکی از کارکردهای عمده‌ای که تأثیر کتاب وی را بیشتر و ماندگارتر کرده، همین است…. بیهقی، با نگاهی نافذ برای نشان دادن تصویری صادق از جامعهٔ عصر خویش، به هر سو می‌نگرد و ناخرسندیِ دانندگان بیدار را از اوضاع آن روزگار می‌نمایانَد. برای نشان دادن پریشانیِ خراسان و انحطاط روزگار مسعود تصویری گویا مجسم می‌کند: «و بند جیحون گشاده کردند و مردم آمدن گرفتند به طمع غارت خراسان، … پیرزنی را دیدند یک دست و یک چشم و یک پای در دست، پرسیدند از وی که: چرا آمدی؟ گفت: شنودم که گنج‌های خراسان از زیر زمین بیرون می‌کنند. من نیز بیامدم تا لَختی ببرم». و امیر از این اخبار بخندیدی، اما کسانی که غورِ کار می‌دانستند، بر ایشان این سخن صعب بود.

(برگرفته از: محمدجعفر یاحقی، مقالهٔ «طنز و طعنه در تاریخ #بیهقی»، در نشریهٔ قند پارسی، پاییز ۱۳۸۵، ش ۳۵، ص ۴۳، ۴۹ و ۵۰)

📚دکتر #محمدجعفر_یاحقی (۱۸ خرداد ۱۳۲۶)

#پرسه_در_متون
https://hottg.com/cheshmocheragh

‍ 📗‍ فرهنگ محبس: واژه‌ها و اصطلاحات کاربردی در زندان‌های ایران. مؤلف: امین حق‌ره. رشت: فرهنگ ایلیا، ۱۴۰۰.

ایران‌دال: خنگ، بسیار ساده
بی‌نور: بی‌خیر، کسی که کار خوب از او سر نمی‌زند
شاخدار: زندانی حرفه‌ای، سابقه‌دار و خلافکار
فکل‌پاتشتی: کسی که به‌زور می‌خواهد خودش را آدم متشخصی نشان بدهد

این‌ها نمونه‌هایی از واژه‌ها و اصطلاحات فرهنگ محبس هستند.

«فرهنگ زندان و مراودات و مناسبات رایج در آن منفک از فرهنگ و مناسبات دنیای آزاد نیست. بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات رایج در زندان ممکن است در خارج از محیط زندان هم شنیده، یا حتی از جانب من و شما، به‌فراخور حال و مکان و زمان، به‌کار گرفته شوند... از خصیصه‌های بارز فرهنگ زندان، که برخاسته از محیط، روابط انسانی تحمیلی، و فضای امنیتی آن است، گرایش و وابستگی ویژه و [عام آن] به زبان اشاره و کنایۀ آمیخته به طنز (بیشتر از نوع گزنده، بی‌پرده، و هتاکانه) و بهره‌گیری از تمثیل و استعاره است. استفاده از اسامی مستعار یا رمزگونه در همین راستا صورت می‌گیرد.»
گردآوری این فرهنگ، که برخاسته از سال‌ها تجربه در حوزۀ مددکاری اجتماعی و دیده‌ها و شنیده‌های شخصی نویسنده یا دیگران بوده‌است، از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ به‌درازا کشیده‌است و تنها واژه‌ها و اصطلاحاتی گرد آمده که در سطح زندان‌های مرجع بوده‌اند. بنابراین، واژه‌ها و اصطلاحات و دیگر مؤلفه‌های فرهنگی، که ویژۀ زندان‌های نواحی یا خاص لهجه‌ها و گویش‌های محلی و محدود به منطقۀ خاصی هستند، در کتاب آورده نشده‌اند، و همچنین از حوزۀ دیگر که مربوط به زبان بدن است، به‌دلیل محدودیت‌های کارِ نشر فعلاً صرف‌نظر و به فرهنگ کلامی بسنده شده‌است. واژه‌ها و اصطلاحات رایج و کاربردی در زندان به‌لحاظ قالب و محتوا به چند دسته تقسیم شده‌اند: واژه‌ها و اصطلاحات معطوف به‌ محیط،  معطوف به شخصیت، معطوف به قوانین، واژه‌ها و اصطلاحات بدلی (نشانه‌ها)، واژه‌ها و اصطلاحات توصیفی، مثل‌ها و بازی‌های کلامی، و کنایه‌ها و متلک‌ها که هریک (گاه با ذکر دسته‌بندی‌های فرعی‌تر) با آوردن نمونه‌مثال‌هایی شرح داده شده‌است. گفتنی است که اصرار و الزامی در کاربرد این واژه‌ها برای زندانیان نیست و شاید تا پایان دورۀ حبس به آن تن ندهند. این امر بستگی به موارد گوناگونی مانند پیش‌آگاهی زندانی، خانواده و خاستگاه اجتماعی، عضویت در گروه‌ها و دسته‌ها، سطح سواد، سود و زیان، و موارد دیگر دارد و هدف از نگارش آن تنها ثبت روایتی از زبان یک «خرده‌فرهنگ» و ارائۀ نمایی به‌دور از هیجان و تعصب از شهری به نام «زندان» است.

در فرستۀ آینده نمونه‌های بیشتری از واژه‌ها و اصطلاحات کتاب فرهنگ محبس را خواهیم دید.

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#معرفی_کتاب
#فکر_کردن_از_کتاب_خواندن_هم_مهمتر_است
@cheshmocheragh

فرهنگ محبس
#واژه
پیوند معرفی کتاب:
https://hottg.com/cheshmocheragh/4701

@cheshmocheragh

🎤#نسرین_پرویزی، معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
📺 هزینۀ تصویب هر واژه در فرهنگستان چقدر است؟
#تکه_فیلم
#آگاه_سازی
#از_من_بپرس
@cheshmocheragh

👮🏻‍♂️سالگرد تأسیس شهربانی (نظمیه)
#فرهنگستان_ایران
#واژه
@cheshmocheragh

🖋دکتر #منوچهر_مرتضوی (۱ تیر ۱۳۰۸ - ۹ تیر ۱۳۸۹)
#واژه
@cheshmocheragh

هزارواژهٔ #پزشکی دربردارندهٔ واژه‌های این رشته‌هاست: #ارتاپزشكی، #اعتياد، #روان_شناسی، #علوم_پايه_پزشكی، #علوم_تشريحی، #علوم_دارویی، #مهندسی_پزشکی، #ميكرب_شناسی، #پیوند، #شنوایی_شناسی، #علوم_سلامت، #مديريت_سلامت، #دندانپزشکی، و #دامپزشکی

معرفی هزارواژه‌ها:
https://hottg.com/cheshmocheragh/4684
#کتاب
#هزارواژه
#واژه_های_مصوب_فرهنگستان
@cheshmocheragh

تاریخچۀ واژه‌گزینی در ایران (۱)

تاریخ واژه‌گزینی در ایران از طرفی با تاریخ تحولات علمی و از طرف دیگر با تاریخ تحولات زبان فارسی ارتباط نزدیک دارد. تحولات علمی را در ایران پس از اسلام می‌توان به دو دورۀ شاخص تقسیم کرد: دورۀ اول فاصلۀ بین سده‌های چهارم تا هفتم هجری است که پیامد نهضت ترجمه (تلاش برای جمع‌آوری تمام دانش و کتاب‌های تمدن‌های پیشین جهان و ترجمۀ آن‌ها به یک زبان) در دورۀ خلافت عباسیان محسوب می‌گردد و در آن، دانشمندان برجسته‌ای همچون ابوریحان بیرونی و ابن‌سینا ظهور کردند؛ و دورۀ دوم از تأسیس مدرسۀ #دارالفنون، که طلیعۀ ورود علوم جدید به ایران بوده، شروع می‌شود. این دوره تا به امروز ادامه دارد.

(دنباله دارد)

برگرفته از: #رضا_عطاریان (پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، «تاریخچۀ واژه‌گزینی در ایران»، در: دربارۀ گونۀ علمی زبان فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۴۰۲، ص ۹۳ و ۹۴.

پیوند بخش (۲)
https://hottg.com/cheshmocheragh/4719


https://hottg.com/cheshmocheragh

#علی_صلح_جو (۳ تیر۱۳۲۳)
#گویش‌_شناسی
@cheshmocheragh

#امثال_و_حکم
زیر کاسه نیم‌کاسه‌ای است!
@cheshmocheragh

تاریخچۀ واژه‌گزینی در ایران (۲)

معلمان و مترجمان دارالفنون را می‌توان اولین گروه واژه‌گزینان در حوزه‌های مختلف علوم جدید به‌شمار آورد. همچنین، تألیف اولین فرهنگ مفصل چندزبانۀ علمی با عنوان فرهنگ پزشکی دارویی مردم‌شناسی به همت یوهان شلیمِر هلندی را می‌توان اولین تلاش نظام‌مند در جهت توصیف و استانداردسازی اصطلاحات علمی فارسی در دو سدۀ اخیر درنظر گرفت. حساسیت‌های زبان‌آگاهانه و اصطلاح‌آگاهانۀ جامعۀ علمی ایران پس از این دوره رو به گسترش نهاد، چراکه زبان علمی به‌طور اعم و اصطلاحات علمی به‌طور اخص، نه‌تنها وسیلۀ ارتباط علمی، بلکه مهم‌تر از آن، وسیلۀ درک و یادگیری و آموزش مفاهیم علمی محسوب می‌شوند. نخستین کوشش‌ها برای تأسیس یک نهاد برنامه‌ریزی زبانی در این دوره شکل می‌گیرد. معین‌الملک، سفیر ایران در عثمانی در دوره‌های ناصری و مظفری، و همچنین میرزا رضا بَکِشْلو، دبیر اول سفارت ایران در عثمانی در دورۀ ناصری، از اولین افرادی بودند که ضرورت تأسیس یک آکادمی زبان و وضع و استانداردسازی اصطلاحات مرتبط با مفاهیم جدید علمی را مطرح کردند. این خودآگاهی زبانیِ نگرش‌های جدید نسبت به برنامه‌ریزی زبانی متأثر بود از جنبشی اصلاحی در عثمانی موسوم به «تنظیمات» که با صدور فرمان گلخانه از جانب سلطان عبدالمجید در سال ۱۲۱۸ هجری شمسی رسمیت یافت.

(ادامه دارد)

برگرفته از: #رضا_عطاریان (پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، «تاریخچۀ واژه‌گزینی در ایران»، در: دربارۀ گونۀ علمی زبان فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۴۰۲، ص ۹۳ و ۹۴.

پیوند بخش (۱):
https://hottg.com/cheshmocheragh/4711

https://hottg.com/cheshmocheragh